کمی بیش از یک هفته از پایان نمایشگاه کتاب تهران می‌گذرد و فرصت برای بررسی برخی از مهمترین مسائل پیرامون این نمایشگاه و آنچه باید برای آن محقق شود در حال سپری شدن است. از سویی زمزمه‌هایی درباره اصلاح ساختار نمایشگاه شنیده می‌شود و از سوی دیگر صدور قریب‌الوقوع حکم مدیران نمایشگاه کتاب سال آتی. در چنین موقعیتی با دعوت از ایوب دهقانکار مشاور اجرایی معاونت فرهنگی و سخنگوی شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه کتاب سی دو دوم، مهدی اسماعیلی معاون اجرایی نمایشگاه و سید احمد رفیع جواهری مدیر کمیته ناشران داخلی نمایشگاه کتاب درباره این رویداد در سال جاری و افق پیش روی آن به طرح سوالاتی پرداختیم و پاسخ‌هایی شنیدیم که اینک می‌خوانیم:

یکی از چالش‌های همیشگی نمایشگاه کتاب تهران موضوع یارانه‌های دولتی و اهدای آن بوده است. در نمایشگاه امسال از سویی شاهد بودیم که مساله فراوانی حضور یارانه در خدمت افراد و حتی سازمان‌ها کمتر بود و از سوی دیگر مساله هدفمندی یارانه‌ها در نمایشگاه کتاب به صورت پایلوت اجرا شد. با این همه این سوال باقی است که آیا قرار است وزارت ارشاد در موضوع یارانه‌های نشر رویکرد خود را تغییر دهد و اینکه اساس لازم است که چنین اتفاقی رخ دهد یا خیر؟

دهقانکار: دو رویکرد به مساله یارانه نشر وجود دارد. یک رویکرد بودن یارانه است که می‌گوید بودن یارانه اقتضا نشر ماست و یک رویکرد هم معتقد به حذف و هزینه‌کرد یارانه به شکل دیگری است. اگر قرار بر رویکرد اول باشد من معتقدم در هر زمینه‌ای که دولت بخواهد صرفه‌جویی کند و نمایشگاه کتاب را چابک برگزار کند در زمینه یارانه نباید این اتفاق رخ دهد. حتی معتقدم از هزینه بخش‌های دیگر کم شود و حتی از هزینه اجرا و به مبلغ یارانه افزوده شود اما اگر به رویکرد دوم معتقدیم باید بگویم که ما مشکلی با چنین رویکردی نخواهیم داشت و از خدایمان است که بودجه یارانه را ببریم در بخش دیگری خرج کنیم. پس تاکید دارم که اگر بنای بر یارانه دادن باشد من قائل به کاهش آن نیستم البته به شرطی اینکه آن یارانه صرف خرید کتاب شود و نه اینکه نقد شود.

این حرف به معنای تخصیص یارانه به اقشار خاص است. همان رویه فعلی. درست است؟

دهقانکار: ای کاش شرایط طوری بود که می‌شد به همه ایرانیان یارانه کتاب داد. با این وضع باید اولویت بندی کرد. ما ۲۰ میلیارد تومان یارانه نشر داریم. اگر بخواهیم به هر نفر ۵۰ هزار تومان بدهیم به چند نفر می‌رسد؟ محدودیت‌ها دست ما را بسته و ناچاریم که برویم سراغ افراد خاص مانند دانشجو و استاد دانشگاه و دانش‌آموز و طلاب و.... آرزوی ما بود که یک کارمند و معلم هم یارانه بگیرد اما دست ما بسته است. با این همه امسال در همه سطوح ما بیشتر از سال قبل یارانه دادیم

اسماعیلی: قبول داریم که دولت در حوزه یارانه محدودیت دارد اما کماکان معتقدم که ما در توزیع یارانه عدالت نداریم. امسال شما شاهد بودید که استقبال از نمایشگاه به چه میزان بود. نگاه چشمی من به من می‌گفت جمعیت بیشتر از سال قبل به نمایشگاه آمدند و حتی ما در برخی روزها مجبور شدیم که برخی مسیرها را ببندیم تا جمعیت هدایت شود. نمایشگاه ما امکانات رفاهی ویژه‌ای هم جز کتاب ندارد. هر که به نمایشگاه می‌آید تنها به خاطر علاقه‌اش به کتاب است و نه چیز دیگری. افراد حاضر در نمایشگاه اما معمولاً از یارانه محروم هستند. ما از جمعیت میلیونی دانشجویان و اساتید نیز سالانه بیش از ۱۵۰ هزار نفر را یارانه نمی‌دهیم. به نظر ما معاونت فرهنگی باید بخشی از یارانه‌اش را به سمت توزیع عمومی میان مردم ببرد که فسادش هم کمتر است. به ویژه اینکه درصد تخفیف‌های کمتر در این تخصیص منجر به کاهش فساد می‌شود چون انگیزه‌ای برای فساد باقی نمی‌ماند.

دهقانکار: ما امسال با توجه به محدودیت‌هایمان برای واگذاری یارانه، به خیلی دستگاه‌ها پیشنهاد دادیم به صورت مشارکتی برای شما بن صادر کنیم. این نگاه وجود داشت و دارد که یارانه به صورت گسترده‌تری هدیه شود اما فعلاً مقدور نیست.

امسال بیشتر یارانه‌ها در چه بخشی مصرف شده است؟

دهقانکار: این همان پایشی است که امسال برای اولین بار در بخش کتاب‌های خارجی انجام دادیم. برای نخستین بار این اتفاق با آمدن پی‌سی‌پوزها به بخش بین‌الملل عدالت توزیع را سعی کردیم برقرار کنیم

البته گویا مدیران این بخش از این اتفاق راضی نبودند و فروششان کم شده است

دهقانکار: مساله آنها پی‌سی‌پوز نبوده. مساله این بود که برای کتاب‌های خارجی ما یک مابه‌التفاوت مبلغ ارز را تا سقف فروش سه میلیارد تومان در نظر گرفتیم و ملاک را هم ارز نیمایی گرفتیم اما این مابه‌التفاوت تا سقف آن پر نشد. البته این نکته را هم در نظر بگیرید که ما در این بخش به کتاب خارجی و نه صرفاً اورژینال ارجحیت دادیم و خریداران را برای خرید از ناشر داخلی و یا خرید اثر اورژینال مخیر گذاشتیم.

جواهری: یارانه از جذابیت‌های نمایشگاه کتاب است و مردم را به خرید وادار می‌کند. یارانه به تنهایی فرهنگ سازی بالا بردن سطح مطالعه را منجر نمی‌شود. مثل تخفیفی است که ناشران می‌دهند. یارانه مردم را به آمدن نمایشگاه ترغیب می‌کند. من طرفدار هدفمند کردن یارانه هستم به منظور رسیدن آن به دست افرادی که لایق آن هستند و خوشحالم که امسال این اتفاق به شکل مناسبی رخ داد

درباره آمار فروش هم اطلاعاتی جمع بندی شده است؟

دهقانکار: امسال بر خلاف تصور عمومی، بیشترین فروش ما در بخش ناشران عمومی و بعد دانشگاهی رخ داد. بعد از آن نیز بخش کودک و نوجوان و پرفروش‌ترین ناشر کل نمایشگاه هم امسال یک ناشر عمومی بود. همیشه این نگاه بوده که قشر کتابخوان ما افرادی هستند که کتاب کنکور می‌خرند اما چنین اتفاق‌هایی نشان می‌دهد که مردم واقعاً کتاب می‌خوانند.

و درباره گردش مالی نمایشگاه به رقمی رسیده‌اید؟

اسماعیلی: بیش از ۱۲۴ میلیارد تومان تنها رقم گردش مالی پوزه‌ای نمایشگاه کتاب امسال بود و به طور معمول بین بیست تا سی درصد هم باید به این رقم به منظور محاسبه خرید نقدی اضافه کرد

دهقانکار: سال آینده کل نمایشگاه زیر بار سیستم پی‌سی‌پوز می‌رود و می‌توانیم آمار را سریع‌تر و به روز تر در دسترس داشته باشیم و برای برنامه ریزی ما نیز مفید تر خواهد بود. با اجرای این روش در نمایشگاه تهران دیگر هیچ ناشری نمی‌تواند کتاب ناشر دیگری را به فروش برساند. این سیاست حاکمیتی ارشاد است و از سال آینده در کل نمایشگاه اجرا می‌شود

جواهری: اگر ناشران معتقدند که به آنها فضای کافی تخصیص داده نمی‌شود که حق هم دارند بدانند که با اجرای سیستم پی‌سی‌پوز این اتفاق اصلاح خواهد شد.