رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان می‌گوید: بارها از سوی کتابفروشی‌های استانی نسبت به برپایی نمایشگاه‌هایی در استان‌ها اعتراضاتی مطرح شده و پیشنهاد ما این است اگر لازم است نمایشگاه استانی برگزار شود از کتابفروشی‌های محلی استفاده شود.
هومان حسن‌پور رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران پس از پشت سر گذاشتن نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به برخی پرسش‌ها در راستای واسپاری این نمایشگاه به تشکل‌های نشر، همچنین برپایی نمایشگاه استانی و تغییر چارت نمایشگاه کتاب پاسخ داد.
آقای حسن پور درباره نمایشگاه‌های استانی صحبت کنیم. عده‌ای از کتابفروشان استانی به برپایی این نمایشگاه‌ها گلایه دارند و همواره این موارد شنیده شده، ولی اهمیت داده نمی‌شود. علت چیست؟
ذاتا خود نمایشگاه کتاب مسکن موقت برای ایجاد ویترین کتاب است، اما شاهدیم به مرور نمایشگاه تغییر ماهیت داده و دائمی برگزار می‌شود. گاهی نمایشگاه بین‌المللی است که اصلاح روند آن زمان‌بر است، اما درباره نمایشگاه استانی نمی‌توانیم بگوییم پروسه بزرگی شده که نمی‌توان آن را اصلاح کرد.
کتابفروشی‌ها بابت نمایشگاه‌های استانی در فشار هستند و من ندیدم کسی از برپایی آن رضایت داشته باشد. بدانیم حفظ کتابفروشی برای کشور و جامعه نشر مهم است؛ چرا که با سرمایه خود بخشی از بار فرهنگی را به دوش می‌کشد. در واقع باید این ویترین‌ها را حفظ کنیم. و ما بزودی در این راستا آماری را اعلام می‌کنیم.
* این آمار که اعلام خواهید کرد مربوط به ضرر کتابفروشی‌هاست؟
بله، ما در تهران هم این مشکل را داریم و در تهران هم از برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران صدمه می‌بینیم، اما برای تغییر رویه، پروسه‌ای طولانی نیاز است که درباره نمایشگاه‌های استان‌ها می‌توان کنترل انجام داد، چون برگزاری نمایشگاه مد نظر است و می‌توان اصلاحات اساسی انجام داد.
پیشنهاد ما این است که کتابفروشی‌ها نمایشگاه را اداره کنند و کتابفروشان در نمایشگاه حاضر شوند (کتابفروشی‌ها به نمایندگی از ناشران). چه اشکالی دارد در جنبش کتابخوانی که مدنظر ماست از کتابفروشان استفاده کنیم؟ شهرداری و استانداری و نهادهای فرهنگی همه کمک کنند تا به این سمت برویم. اما باید چه کنیم؟ یکی از بهترین راه‌ها این است که از کتابفروشان استفاده کنیم.
با باز شدن مدارس، فضای فرهنگی ایجاد می‌شود. جنب و جوش مردم هم در ۶ ماه دوم سال بیشتر است. کارهای جدی‌تری هم صورت می‌گیرد، اما الآن داریم چه می‌کنیم؟ در حوزه کتاب به واسطه بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها نمایشگاه برگزار می‌کنیم و کتابفروش که فضا را برای کتاب فروختن دارد، ناگهان با برگزاری نمایشگاه استانی مواجه می‌شود و در فشار می‌افتد. این کار موجب کوچ سرمایه خصوصی از کتابفروشی‌ها می‌شود.
بارها و بارها از سوی کتابفروشی‌های استانی نسبت به برپایی نمایشگاه استانی با اتحادیه تماس گرفته شده و اعتراض‌هایی مطرح شده است، اما پیشنهاد ما این است اگر لازم است نمایشگاه استانی برگزار شود (به هر دلیلی) باید از کتابفروشی‌ها استفاده شود.
برای اینکه ماهیت نمایشگاه کم‌ترین صدمه را به نشر بزند، باید نظم حداقلی در نمایشگاه استانی حاکم شود. هم کتابفروشی‌ها خودشان بیایند و گردش کار داشته باشند و هم اینکه از ناشران نمایندگی بگیرند. از سوی دیگر باید هیات رسیدگی به تخلفات حاکم شود. در نمایشگاه بین‌المللی این هیات را داریم که با تخلفات برخورد می‌کند، اما در نمایشگاه استانی باید این مکانیزم راه بیفتد.
* نمایشگاه استانی چطور؟
برخی از ناشران، به عنوان ناشر نمایشگاهی ایجاد شده‌اند و کتاب‌هایشان راهی بازار نمی‌شود، بلکه فقط در نمایشگاه‌ها عرضه می‌شود. وقتی هیات رسیدگی به تخلفات باشد، کتاب قاچاق به نمایشگاه استانی راه نمی‌یابد. به جای اینکه معلول را از بین ببریم باید به علت‌ها بپردازیم. چرا تخلفات در نمایشگاه‌های استانی به وفور دیده می‌شود؟
چند ماه پیش برای نمایشگاه‌های کتاب استانی برخی کتابفروشان تجمع کرده و اعتراض خود را اعلام کردند. آن‌ها لیستی برای ما ارسال کرده و گلایه خود را از برپایی نمایشگاه استانی اعلام کردند.
* شما به عنوان اتحادیه ناشران و کتابفروشان این اعتراض را به مسئولان ارشاد اعلام کرده‌اید؟
بله. حتما به رسانه‌ها هم اعلام خواهیم کرد. کتابفروشان تهران و شهرستان لیستی آماده کرده و به اتحادیه ارسال کرده‌اند. در مرحله تحلیل این اعتراض هستیم؛ چون طوماری برای ما ارسال شده استو اگر الان فکری برای آن نشود آن فرد کتابفروشی خود را تعطیل خواهد کرد. ما می‌گوییم فلان شهرستان کتابفروشی کم دارد. اگر کاری کنید که همان کتابفروشی کم هم از بین برود، چه خواهد شد؟
فروش محدود در شهرستان‌ها هم در حال از بین رفتن است. جای فروش کتاب، کتابفروشی است و در هیچ جای دنیا، فروش کتاب را به این شکل، سوئیچ نمی‌کنند. ملاحظه کنید یکی از پرمصرف‌ترین محصولات کشور مواد غذایی است. شما تاکنون دیده‌اید که ماه به ماه در استان‌ها نمایشگاه استانی مواد غذایی برگزار کنند؟
* راهکار را به موسسه ارسال می‌کنید یا ارشاد؟ آسیب‌شناسی به کجا رسیده است؟
طبیعتا ما به معاونت فرهنگی ارجاع خواهیم داد. حجم نارضایتی زیاد است.
* چند سال است نمایشگاه استانی برگزار می‌کنیم؟
فکر می‌کنم حدود ۳۰۰ نمایشگاه تاکنون برپا شده است. فلسفه نمایشگاه استانی این بود که جایی که کتابفروشی و کتاب نیست، کتاب راهی شود. اما می‌بینیم کلی سرمایه شخصی در یک کتابفروشی صرف شده و خیلی راحت در آن محل نمایشگاه برگزار می‌کنیم.
پی سی کد امسال در نمایشگاه کتاب در برخی بخش‌ها اعمال شد. این سیستم موجب می‌شود تولید محتوا درست باشد. یعنی کتاب بدون نمایندگی فروخته نمی‌شود. جنبشی ایجاد می‌شود که کتابفروش هم احساس می‌کند ضرر نمی‌کند. نکته قابل تامل دسترسی به کتاب در جهت برپایی نمایشگاه‌های استانی است؛ در صورتی که شاهدیم گاهی در شهرستانی کوچک فروشگاه کتاب نداریم، اما نمایشگاه را در مراکز استان‌ها برگزار می‌کنیم که مملو از کتابفروشی است!
ما با برگزاری نمایشگاه کتاب استانی مخالفیم. اگر قرار است برگزار شود با حضور کتابفروشان استانی (نمایندگی گرفتن از ناشران) و حضور هیات رسیدگی به تخلفات برگزار شود.
* هیات تخلفات در نمایشگاه‌های استانی نداریم؟
خیر. مگر اینکه موردی کسی اعتراض کند و موردی به آن پرداخته شود. در حال حاضر نهایتا ۵ درصد از ناشران خود در نمایشگاه استانی شرکت می‌کنند.
* برسیم به برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران. رئیس موسسه نمایشگاه‌ها نسبت به ساختار نمایشگاه و تغییر آن مواردی را مطرح کرده است. واسپاری را در این دوره چگونه دیدید؟ آیا مسئولیت معاون اجرایی و قائم مقام را در یک راستا می‌دانید؟
صورت ماجرا را این‌گونه توضیح می‌دهم که؛ اینکه گفته شود ما پول می‌دهیم، چه لزومی دارد فرد دیگری کار نمایشگاه را انجام دهد، درست نیست. این سوال مطرح است که آیا پخته شده‌ایم دولت را کوچک کنیم؟ چرا که دولت کوچک موفق‌تر است. منبع بودجه را دولت تامین می‌کند، پس باید همه کارها را خودش انجام دهد؟ پس چرا بخش خصوصی ایجاد شد؟ برای اینکه دولت کوچک شود. خیلی از کشورهای توسعه‌یافته را می‌توان مثال زد که دولت‌های قدرتمند اما کوچکی هستند، اما نظام جمهوری اسلامی ایران هم به اصل ۴۴ رسید و از خصوصی‌سازی حرف زد.
باید بدانیم برخی امور حاکمیتی است، اما برخی باید با ورود بخش خصوصی انجام شود. اگر می‌گوییم ما پول می‌دهیم خودمان هم باید انجام دهیم چرا باید بدهیم دیگران کار را انجام دهند، یعنی اصل۴۴ را قبول نداریم.
اگر قرار است واسپاری انجام شود، می‌گوییم این پروژه‌ای که تاکنون با هزینه دولتی انجام می‌دادیم، می‌شود طی فرآیندی به بخش خصوصی واگذار کرد. اگر قرار است مدیر فرآیند را تعریف کند، مشخص می‌شود این سیاست مدیر است، نه سیاست نظام. این سیاست‌ها در واقع دور کردن من مدیر از سلایق شخصی خودم است.
* در مورد معاون اجرایی چطور؟
طبق عرف نمایشگاه کتاب، قائم مقام، کار رئیس نمایشگاه را انجام می‌دهد. رئیس نمایشگاه مسئولیت‌های نمایشگاه را عهده دار می‌شود و قائم مقام هم بحث‌ها را پیش می‌برد. وقتی معاون فرهنگی رئیس نمایشگاه می‌شود، قائم مقام حوزه‌ای که مربوط به رئیس نمایشگاه در نمایشگاه است را انجام می‌دهد. اما معاون اجرایی کیست؟ در نمایشگاه ارکان مختلفی داریم. معاون اجرایی کارهای اجرایی را انجام می‌دهد.
* رئیس موسسه عنوان می‌کرد پول در اختیار موسسه است؛ پس چرا باید پروسه اجرایی را طولانی کند و...؟
چه کسی گفته پول دست موسسه است؟ پول نمایشگاه توسط معاونت فرهنگی و صنف تامین می‌شود. پولی که موسسه هزینه می‌کند توسط معاونت ارائه می‌شود. سندی دال بر اینکه موسسه نمایشگاه‌ها هزینه‌ای را برعهده بگیرد، دیده‌اید؟
امسال صرفه جویی‌هایی که اتفاق افتاد بر مبنای شرایط خاص بود. این صرفه‌جویی‌ها در هزینه تبلیغات درآمد ایجاد شد و از سهم دولت کم شد. یعنی امسال هزینه نمایشگاه را معاون فرهنگی، کارگروه تبلیغات و صنف عهده‌دار بود و کس دیگری هم هزینه‌ای نداد.
معاونت فرهنگی ممکن است طبق ضوابط پول را به موسسه بدهد. عین این کار هر سال انجام می‌شود. قسمتی هم صنف پول غرفه می‌دهد. بخشی هم هزینه تبلیغات است که از مردم دریافت می‌کنیم.
* در مجموع با برون سپاری موافقید؟
به اسم واسپاری و به کام دیگری نباشد. به نظرم صنف آمادگی دارد. اگر آمادگی در صنف نیست به همان اندازه آمادگی در موسسات تابعه ارشاد هم نیست. ما ۴ یا ۵ سال تلاش کردیم سوتفاهم از بین برود. ما باید سیاست‌گذاری نظام را ببینیم و به آن متعهد باشیم. اگر ما آمادگی نداریم باید آمادگی خود را بالا ببریم و ضمن اینکه موسسات ارشاد هم باید خود را آماده کنند.
* شما حضور تشکل‌ها را پس از نمایشگاه کتاب آسیب‌شناسی کرده‌اید؟
زمان‌بر است. ما امسال موسسه نمایشگاه‌ها را با مدیریت جدید داشتیم. با این حال یکی از بهترین سال‌ها را داشتیم که بین معاونت، صنف و موسسه اصطکاکی نداشتیم و طی پنج سال اخیر از بهترین سال‌هایمان شمرده می‌شود.