مدیرعامل شرکت چاپ و نشر بانک ملی ایران گفت: نمی‌توان گفت که صنعت چاپ تنها با برگزاری جشنواره پیشرفت می‌کند زیرا این صنعت هنگامی‌توسعه می‌یابد که همه در کنار هم برای پیشرفت آن تلاش کنیم.
در سال 1376 هجری شمسی به دلیل تقاضای فراوان و حجم بالای سفارش‌های چاپی ساختمان جدید چاپخانه که در این زمان با نام «شرکت چاپ بانک ملی ایران» فعالیت می‌کرد، با زیر بنای 16 هزار متر مربع در کیلومتر 18 بزرگراه شهید لشگری در جاده مخصوص کرج احداث شد و در سال 1379 هجری شمسی در زمینی بالغ بر 49500 متر مربع توسعه یافت.
شرکت چاپ ملی ایران در سال 1379 هجری شمسی به منظور ایجاد امکان نشر کتاب و مجله، مجوز نشر را از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دریافت کرد و به «شرکت چاپ و نشر بانک ملی ایران» تغییر نام یافت.
در این میان درباره وضعیت صنعت چاپ کشور با رضا منصوری مدیرعامل شرکت چاپ و نشر بانک ملی ایران گفت‌وگو کردیم.
امروزه صنعت چاپ کشور حال و روز خوبی ندارد
آقای منصوری درباره وضعیت صنعت چاپ کشور سخن بگوئید؟
امروز صنعت چاپ پایه و اساس توسعه فرهنگی و اقتصادی است و تأثیر آن در پیشرفت کشور و نقش آن در تولید بر کسی پوشیده نیست به همین دلیل باید به عنوان یکی از محورهای توسعه مورد توجه قرار گیرد و اگر فاصله‌ای با سطح اول دنیا دارد، باید جبران شود.
امروزه صنعت چاپ کشور حال و روز خوبی ندارد و نسبت به سایر خدمات و صنایع در وضعیت نامطلوبی به سر می‌برد. سخن از صنعت چاپ ایران همواره همراه با نقص‌ها، معایب و مشکلات عدیده‌ای که سال‌های سال است، سنگ راه رشد و پیشرفت آن شده است.
ناتوانی صنعت چاپ در به دست آوردن جایگاه واقعی خود در صنعت، ناتوانی مفرط در کسب منزلت اجتماعی خود و جا ماندن از طبقه خرازی‌های و بزازی‌ها، ناتوانی در کسب بودجه درخور و در شأن این صنعت گسترده و سرنوشت‌ساز، ناتوانی در کسب امتیازهای دولتی و محروم ماندن از حداقل حمایت‌هایی که از صنعت می‌شود، ناتوانی در خروج از بحران تعدد مدیریت و گرفتار ماندن بین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت صنعت، معدن و تجارت، ناتوانی در بهبود فعالیت‌های جمعی خود مانند نمایشگاه چاپ و بسته‌بندی تهران و دیگر برنامه‌های مشابه، ناتوانی در بهسازی ماشین‌آلات و بهبود شرایط کسب و کار، ناتوانی در احداث و راه‌اندازی شهرک‌های چاپ که سال‌هاست کلنگ آن در هوا مانده است، ناتوانی در دستیابی به استراتژی مشخص برای رسیدن به سطح قابل قبولی در چشم‌انداز نظام؛ و بسیاری ناتوانی‌های دیگر که فهرست آن در ذهن اهالی صنعت چاپ، همواره در آمد و شد است، از جمله مشکلاتی است که صنعت چاپ کشور با آن دست و پنجه نرم می‌کند.
هیچ اطلاع درست و موثقی از میزان رشد صنعت چاپ در کشور وجود ندارد
چه مشکلاتی را پیش‌روی این صنعت مشاهده می‌کنید؟
در اینجا لازم می‌دانم که بگویم، هیچ اطلاع درست و موثقی از میزان رشد صنعت چاپ در کشور وجود ندارد یعنی هیچ آماری وجود ندارد که بتوان به آن درباره میزان رشد صنعت چاپ در کشور، استناد کرد، اما همچنان که بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها بر اساس حدسیات و اغلب اقدامات، بدون برنامه از سر سلیقه است، برای بیان واقعیات صنعت چاپ جز به ذهنیت‌ها نمی‌توان تکیه کرد و جز به سخنان اهالی چاپ که در مصاحبه‌ها منتشر می‌شود، نمی‌توان استناد کرد. همه اینها در شرایطی است که صنعت چاپ حتی قادر نیست که صدای خود را به وضوح به گوش مسئولان امر برساند.
صنعت نشر به واسطه نمایشگاه بزرگ کتاب که تقریباً تمامی اخبار و نگاه‌ها را به خود متوجه می‌کند و شخصیت ممتازی مانند مقام معظم رهبری در آن شرکت می‌کند، به راحتی صدای خود را رسا و بلند به همه کس می‌رساند. امسال این صنعت با تذکر رهبر انقلاب اسلامی در خصوص کاغذ و تأکید بر ارزان شدن کتاب، می‌رود که روزگار نوین و خوشی را تجربه کند. اما متأسفانه صنعت چاپ از این مزایا تهی است، به نحوی که در نمایشگاه چاپ و بسته‌بندی آن، صدایی در نمی‌آید تا به جایی برسد.
راه‌حل‌های زیادی می‌توان برای خروج از بحران برشمرد، کما اینکه بسیار شمرده‌اند و هر کدام به هزار و یک دلیل، ره به جایی نبرده‌اند چراکه اصل اشکال بیان نشده و راه‌حل اصلی به کار گرفته نشده است.
مشکل اصلی صنعت چاپ، تفرقه و قطعه‌قطعه بودن آن است
راه حل اصلی چیست؟
وقتی مشکل اصلی را بشناسیم، راه‌حل آن هم کشف می‌شود. به نظر می‌رسد که مشکل اصلی صنعت چاپ، تفرقه و قطعه‌قطعه بودن آن است. نکته تکه‌تکه شدن صنعت چاپ به نام‌ها، اتحادیه‌ها و انجمن‌های متعدد و متفاوت، چهره غریبی از این صنعت ساخته و پرداخته است. تشکل‌های گوناگون و کوچک و بزرگ باعث شده که وحدت سیاست، وحدت رویه و وحدت فکر و عمل از میان برود و کسی قادر به تعیین یک استراتژی واحد برای کل صنعت نباشد.
تکه‌تکه شدن صنعت باعث درگیری‌های فکری، ذهنی و برنامه‌ای می‌شود و خود اهالی صنعت چاپ به نحوی با هم درگیر می‌شوند که بسیاری از انرژی‌های صنعت را برای حل اختلاف فی‌مابین خرج می‌کنند.
صنعت چاپ، تشنه وحدت و یکپارچگی است
راه حل خروج از این بحران یک چیز است و آن «وحدت صنعت چاپ» است. نشانه‌ها و نظرها نشان میدهد که امروز صنعت چاپ کشور بیش از هر چیز، به وحدت نیاز دارد و این صنعت تشنه وحدت و یکپارچگی است. به طور مثال، یکی از مشکلاتی که ما در صنعت چاپ با آن روبه‌رو هستیم، مسئله گرافیک و طراحی است که اگر طراحی و گرافیک با هنر و اندیشه ترکیب شوند و با یک کار ماهرانه چاپ همراه شود، باعث پیشرفت صنعت بسته‌بندی می‌شوند، اما متأسفانه در بین اجزای صنعت چاپ فاصله و جدایی بزرگی وجود دارد که مسبب این مشکل و جدایی، انجمن‌هایی هستند، اگر بتوانیم بین گرافیک، لیتوگرافی، چاپ و بسته‌بندی، اتحاد و وحدت ایجاد کنیم، مطمئن باشید که این وحدت باعث گام نهادن ما در عرصه‌های جدید خواهد شد.
در حال حاضر ما می‌بینیم که لیتوگرافی‌ها جداست، بسته‌بندی جداست، کاغذ جداست، چاپ جداست، اینها اشتباه است و ما باید بیابیم و در کنار هم و با یک وحدت کلی کار کنیم. صنعت چاپ باید کلاً یک مجموعه باشد.
صنعت چاپ کشور در رده 29 صنایع قرار گرفته است
نکته دیگر این است که اگر می‌خواهیم، پیشرفت کنیم باید تعامل جدی با مجلس شورای اسلامی داشته باشیم تا در کمیسیون‌های مرتبط، مشکلات صنعت چاپ را بررسی کنند.
متأسفانه در کشور ما صنعت چاپ در رده 29 صنایع قرار گرفته است در حالی این رتبه در کشورهایی مثل ژاپن، آلمان و دیگر کشورها زیر 10 است. ایجاد تشکل‌ها و انجمن‌ها بستگی به افرادی دارد که تشکیل دهنده این انجمن‌ها هستند. باید دید هدف این افراد از تشکیل این انجمن‌ها چیست؟
دولت باید به فکر حل مشکلات صنعت چاپ باشد
از اجتماع چاپخانه‌ها، اتحادیه‌ها و از اجتماع اتحادیه‌ها، اتحادیه مرکزی به وجود می‌آید. اگر چنین تشکیلاتی را به وجود بیاوریم و همه با هم باشیم، بیشتر مشکلات قابل حل است. در کنار همه این مسائل، دولت هم باید به فکر حل مشکلات صنعت چاپ باشد.
با توجه به جمیع مسائل، چاپخانه‌داران با مشکلات زیادی روبه‌رو و در حل این مشکلات سردرگم هستند، چاپخانه‌داران از طرفی قصد خدمت دارند و دوست دارند به مملکت خود خدمت کنند، اما از طرف دیگر انبوه مشکلات، انگیزه و توان را از آنها سلب کرده است. در واقع ما باید شرایط را طوری رقم بزنیم که همه با هم و در کنار یکدیگر برای پیشرفت صنعت چاپ و خدمت به کشور عزیزمان تلاش کنیم.
چاپ‌کاران حال و روز خوشی ندارند/ چرخ چاپخانه‌ها، نمی‌چرخد
فراز و نشیب‌های اقتصادی غیرقابل پیش‌بینی است. شوک بزرگ، دیگر کسی را شوکه نمی‌کند مگر شوکی بالاتر از سه برابر شدن نرخ ارز هم داریم؟! اما این شوک‌ها و فراز و فرودها، صنعت چاپ را چه آسیب‌ها که نرسانده است!
حرفه‌ای که سال‌ها پیش، خیلی از مشاغل دیگر غبطه‌اش را می‌خوردند، به هر حال چاپ‌کاران حال و روز خوشی ندارند. چرخ چاپخانه‌ها، نمی‌چرخد. این در حالی است که بار بخش وسیعی از کارهای فرهنگی و تبلیغات و بسته‌بندی‌ها به دوش همین چاپ‌کاران است.
به راستی که بدون پشتیبانی چاپ، همه محصولات تولیدی کشور، لنگ می‌زنند، اما چرا هیچ کس به فکر این لنگر کشتی اقتصاد کشور نیست، جای تعجب دارد.
وقتی صحبت از حمایت و احساس مسئولیت این و آن به میان آید، مقدم بر همه، باید از خود صاحبان صنعت انتظار داشته باشیم و بلافاصله مسئولیت نهادهای صنفی و متولیان دولتی، گوشزد شود. چاپخانه‌داران به ویژه چاپ‌کاران اُفست ورقی به جای چاره‌جویی، اغلب با بحرانی غیرمنتظره مواجه شده‌اند. برآوردهای اشتباه از روند سرمایه‌گذاری‌های خرد و پراکنده در رشته چاپ ورقی اُفست، آنها را به روزمرگی و چنگ‌زندن در بازار برای گرفتن سفارش و تأمین قسط‌های بانکی گرفتار ساخته است. این رقابت کور، خود مانع از افزایش تعرفه خدمات چاپ می‌شود، در حالی که ناچار هستند همه ملزومات و مواد مصرفی را با افزایش بین 50 تا 300 درصدی از بازار به صورت نقدی تأمین کنند.
طرف‌های دیگر کار چاپ، همه به طریقی از این وضعیت ناگوار چاپ‌کاران بهره‌مند می‌شوند. مظلوم‌ترین قشر که مشتریان حوزه نشر و مطبوعات باشند با چانه‌زنی برای ثبات هزینه چاپ و پرداخت چند ماهه صورتحساب‌هایشان، بهره‌مندی معینی دارند. بخش‌های تجاری و واردکنندگان کاغذ و مواد مصرفی که بالاترین هزینه را در سبد هزینه‌های چاپ، از آن خود می‌سازند و چاپخانه‌داران روزبه‌روز با قدرت خرید کمتر و ماشین‌آلات فرسوده‌تر، باید خود را برای پاسخ‌گویی به سفارشات کم درآمد سرپا نگه دارند و برای همین بخور و نمیر با چاپخانه‌های دیگر رقابت کنند.
عدم وجود تحلیل جامعی از نیازهای صنعت چاپ
اتحادیه‌ها و تشکل‌های صنفی چاپ‌کاران نیز در دوره‌های مختلف، از انجام مسئولیت اساسی خویش در این ارتباط باز ماند. نه تحلیل جامعی از نیازهای صنعت چاپ و محل‌های خالی برای سرمایه‌گذاری ارائه داد، نه آنالیز مالی دقیق از هزینه‌ها و درآمدها و نه ترسیم چشم‌انداز آینده‌ای که حالا به آن رسیده‌ایم. البته از حق نگذریم که گهگاه با فریاد و فغان، از مقامات قانون‌گذاری و اجرایی استمداد کرده است.
بی‌توجهی به تولید زینک در کشور به عنوان یک کالای استراتژیک
به هر حال صنعت چاپ کشور روزهای خوبی را نمی‌گذراند، گرانی مواد اولیه از جمله کاغذ، مرکب، زینک، فیلم و غیره که از 2 سال پیش با یک روند صعودی آغاز شده بود، حالا در وضعیتی تثبت شده روی همان موج گران مانده است. از سوی چالش‌ها برای کاهش تعرفه فیلم و زنیک هنوز هم ادامه دارد و خبری از این کاهش نیست و حتی گرانتر شدن فیلم و زینک و سایر مواد اولیه این صنعت را درگیر مسائل و مشکلات و مضاعف کرده است، این امر به این معنا است که صنعت چاپ دوران بحرانی خود را سپری می‌کند و چنانچه برنامه‌ای برای حل این مشکل و غلبه بر مشکلات اندیشه نشود، شاهد تعطیلی و سپس خزان این صنعت خواهیم بود، زینک یک کالای استراتژیک است که از کاغذ اهمیت بیشتری دارد، حدود 30 درصد کاغذ مصرفی ما در داخل کشور تولید می‌شود ولی حتی یک برگ زینک چاپ نه تنها در کشور ما بلکه در کشورهای همسایه‌مان هم تولید نمی‌شود چون نه تکنولوژی تولید زینک وجود دارد و نه توانایی آن؛ زیرا آلومینیوم‌سازی ایران قدرت تولید آلومینیوم مناسب برای زینک را ندارد. اگر یک هزارم میکرون در زینک برآمدگی یا گودی وجود داشته باشد اثرش در کاغذ دیده می‌شود.
دولت کمک نکند، صنعت چاپ به ورشکستگی و سقوط می‌رسد
از فیلم و زینک که بگذریم به کاغذ می‌رسیم، کاغذی که خبرهایش هر روز داغ است و فریادهای امان از گرانی، از گروهای مختلف خصوصاٌ ناشران شنیده می‌شود. شرایط کنونی که به بازار کاغذ وارد شده، آثارش امروز بر کارهای فرهنگی دیده می‌شود، نشر کتاب فقط یکی از عرصه‌هایی بوده که با کاغذ در ارتباط مستقیم است. فعالیت‌های دانشگاهی، فتوکپی، چاپ سربرگ‌ها و تقویم‌ها، چک پول، دسته چک، اوراق مشارکت، شناسنامه، گذرنامه، بُن، کالابرگ و غیره همه و همه با استفاده از کاغذ صورت می‌گیرد. امیدواریم مسئولان مربوطه هر چه سریع‌تر تدابیر مقتضی را جهت احیای این صنعت به عمل آورند در غیر این صورت به زودی شاهد ورشکستگی و سقوط بسیاری از صاحبان این حرفه خواهیم بود به امید موفقیت این صنعت و بر طرف شدن مشکلات این صنف.
آقای منصوری درباره لزوم آموزش اهالی چاپ سخن بگوئید، تا چه اندازه این مهم را در بازسازی صنعت چاپ مؤثر می‌دانید؟
بازسازی صنعت چاپ بدون آموزش امکان‌پذیر نیست
بازسازی صنعت چاپ بدون آموزش امکان‌پذیر نیست. هر چند همواره از فرسوده بودن و ظرفیت پائین ماشین‌آلات قدیمی صنعت چاپ برای شرکت در رقابت‌های بین‌المللی شکایت دارند، باید بگویم که از همین ماشین‌آلات قدیمی نیز به طور شایسته بهره‌برداری نمی‌شود. این دستگاه‌ها قابلیت‌های زیادی دارند که به دلیل آگاهی نداشتن از آنها مورد استفاده قرار نمی‌گیرند در همین راستا راه‌اندازی «طرح آموزش ملی صنعت چاپ» با هدف ارتقای سطح دانش در حوزه آکادمیک و فضای آموزش و متون تخصصی و استادان متخصص ضروری است؛ و در حوزه آموزش‌های عمومی نیز باید برای اپراتورهای چاپخانه‌ها دوره‌های آموزش با هدف ارتقای سطح کمی و کیفی محصولات چاپی برگزار کنیم.
اینگونه مشکلات را چگونه می‌توان حل و مرتفع کرد؟
فعالیت‌های فرهنگی قاعدتاً باید از مالیات معاف باشند
مشکلات فوق را می‌توان با زمان‌بندی حل کرد، یعنی برای نجات امروز صنعت چاپ از ورشکستگی باید از رشد نظام گسیخته نرخ کاغذ و مواد اولیه و کاهش تیراژ کتاب‌ها و افزایش چشمگیر قیمت نشریات و کتاب، تعطیلی مطبوعات محلی و بنگاه‌های نشر و رکود فعالیت چاپخانه‌ها که از پیامدهای غم‌انگیز افزایش بی‌رویه قیمت کاغذ است، جلوگیری کنیم.
اختصاص وام‌ها کم‌بهره و بلند مدت بدون وثیقه ملکی، بازبینی در میزان مالیات، زیرا واحدهای چاپی از جمله واحدهایی هستند که در زمره فعالیت‌های فرهنگی مطرح هستند و فعالیت‌های فرهنگی قاعدتاً باید از مالیات معاف باشند و یا حداقل مالیات «1» بپردازند، حذف مالیات برارزش افزوده، نظارت بر واردات کاغذ و مقوا و اصلاح تعرفه‌های واردات و اختصاص یارانه به انرژی، راهکارهای کوتاه مدت و در عین حال بسیار مؤثر است.
متأسفانه خانواده چاپ به جای چنین نگرشی شاهد بی‌مهری آزار دهنده‌ای از جانب بانک‌ها و اداره‌های مالیات هستند، جا دارد تسهیلات ویژه‌ای به صورت فوری در اختیار این صنعت قرار گیرد. ارائه وام‌های 7 درصد به صورت 7 ساله در بخش کشاورزی می‌تواند شامل خانواده چاپ نیز شود و فعالیت‌های چاپ‌کاران در انجام سفارشات بخش‌ها تولید و صادراتی محصولات کشاورزی می‌تواند از معافیت‌های مالیاتی و سایر حمایت‌های مشابه برخوردار شود.
صنعت چاپ تنها با برگزاری جشنواره پیشرفت می‌کند
برگزاری نمایشگاه‌ها، جشنواره‌ها و همایش‌ها می‌تواند کمک کند، تا مردم با نقش پررنگ صنعت چاپ در اقتصاد و فرهنگ آشنا شوند. جشنواره صنعت چاپ در سال‌های گذشته نشان داده که می‌تواند تحرک را به این صنعت بیاورد و صنعت چاپ را به قله‌های پیشرفت نزدیک کند، برگزاری اینگونه جشنواره‌ها ابزاری است که در توسعه، پایداری و پویایی صنعت، نقش بسیار زیادی دارد، اما نمی‌توان گفت که صنعت چاپ تنها با برگزاری جشنواره پیشرفت می‌کند زیرا این صنعت هنگامی‌توسعه می‌یابد که همه در کنار هم برای پیشرفت آن تلاش کنیم.
مسابقات آثار چاپی و جشنواره‌ها و مسابقات با هدف ارتقای محتوا کیفیت کار و پیشرفت کارهای اصحاب قلم ایجاد رقابت مثبت و افزایش انگیزه و خلاقیت و توسعه ظرفیت‌های موجود و شناسایی نقاط قوت و ضعف آن و انتقال دانش چاپی به دیگران، توانسته در ایجاد ساز و کارهای مؤثر و منتهی به ارتقاء صنعت چاپ کشور در رسالت خود را به انجام برساند. به همین منظور امیدوارم که به زودی با توسعه صنعت چاپ کشور بتوانیم شاهد حضور فعال صنعت چاپ ایران در عرصه‌های بین‌المللی باشیم.
با تمام اینها و به رغم تمام مشکلات و مصائب، باید اعتراف کرد، چاپخانه‌های ایران با این چنین دستگاه‌ها و ناوگان فرسوده واقعاً معجزه می‌آفرینند، همچنین هنوز هم در ایران، خیلی‌ها دوست دارند که کتاب، روزنامه و مجله‌شان را ورق بزنند، هنوز مردم چشم‌هایشان به دیدن صفحه‌ها مانیتورها آن جور که باید عادت نکرده است، ما شاهد تغییر کامل نوع مصرف یا آن طور که عده‌ای را به این سرعت به سمت فعالیت‌های دیجیتال کشانده است، نیستیم. معتقدیم که نیاز هر بخشی در زمینه خودش هنوز وجود دارد و وجود خواهد داشت در هر صورت ما به سمت الکترونیکی شدن چاپ در حوزه کتاب، مجله، روزنامه و غیره می‌رویم و از همسو شدن با این روند جهانی به دلایل متعددی که به نفع خودمان و طبیعت است، ناگزیریم آنها که می‌خواهند موفق شوند، باید خودشان را به این تغییرات همسو کنند.
دستیابی به این چشم‌انداز نیازمند «عزم ملی» است
برای رسیدن به افق چشم‌انداز در حوزه صنعت چاپ، نیازمند چه مواردی هستیم؟
دستیابی به مقام نخست منطقه در افق چشم‌انداز، نیازمند «توسعه همه جانبه صنعت چاپ»، «ایجاد زیرساخت‌های لازم»، «آموزش نیروی انسانی»، «بازسازی و نوسازی صنایع چاپ»، «بسترسازی‌های قانونی و حقوقی برای حضور بیشتر در بازارهای بین‌المللی»، «تأمین مواد اولیه و مورد نیاز و کاهش تعرفه‌های گمرکی»، «ایجاد فضای رقابتی و اصلاحات قانونی»، «رفع مشکلات ناشی از تحریم‌ها» و «رفع موانع بانکی»، است.
با توجه به ملاحظات فوق، دستیابی به این چشم‌انداز نیازمند «عزم ملی» و ایفای نقش فعال همه مدیران و دست‌اندرکاران مؤثر و مرتبط کشور است.
متأسفانه در حال حاضر واردات محصولات چاپی سهم بزرگی را به خود اختصاص داده است که امیدواریم با توجه به شناخت از مجموعه امکاناتی که در کشور سراغ داریم، با ارجاع سفارشات به بخش داخلی دستیابی به خودکفایی ملی در این صنعت محقق شود.
البته در این عرصه کاستی‌های مهمی نیز وجود دارد که به عنوان چالش‌های عمده صنعت چاپ ایران مطرح است، برای مثال بالا بودن قیمت تمام شده محصول در چاپخانه‌ها به دلیل گرانی مواد اولیه و تعرفه‌های گمرگی و گاهی ضعف امکانات و ظرفیت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و اقدام به چاپ با تجهیزات قدیمی، همین سایه سرمایه‌گذاری بین‌المللی را به جای ورود به ایران به کشوری مثل چین، ترکیه سوق میدهد.