کتاب «تولید کتاب (از ابتدا تا انتها)» نوشته آدریان بولاک که به تازگی و با ترجمه محمدحسن فکری راهی بازار کتاب ایران شده است، شما را با مراحل تولید یک کتاب آشنا می‌کند.
مدیریت پروژه و تولید، فعالیتی کلیدی در انواع نشر است. تولید و خلق کتاب، چه به‌صورت نسخه چاپی یا محصول دیجیتالی، قبل از تبدیل به شکل محصول نهایی، نیاز به برنامه‌ریزی و سازماندهی دارد.
کتاب «تولید کتاب (از ابتدا تا انتها)» برای کسانی نوشته شده که در آغاز قرن بیستویکم که در آن گردش کار سنتی، تعریف شغل، نقش و سلسله مراتب ضعیف شده و ویراستاران خود را در ارتباط با مسائل تولید می‌بینند، با تولید کتاب سرو کار داشته یا در آن کار می‌کنند. همچنین برای کسانی نوشته شده که به‌طور معمول در تولید کتاب کار نمی‌کنند و یا اصلاً تجربه نشر ندارند اما بدون آنکه بدانند شروع کار چگونه و از کجاست می‌خواهند کتاب تولید کنند.
به اعتقاد آدریان بولاک، مؤلف این کتاب، تولید کتاب عمیقاً ریشه در قرن بیستویکم و فناوری‌های آن دارد، وی نوشته است: «در حالی‌که می‌دانیم ساختار تولید کتاب مربوط به قرون وسطی است؛ اگر چه چاپ فراتر از انتظار تغییر کرده و به این تغییر نیز ادامه می‌دهد، کاغذ هنوز یک ماده خام طبیعی است که از درخت به دست می‌آید و صحافی نیز هنوز متصل کردن فرم‌های کاغذ به یکدیگر برای تولید یک جلد کتاب است.»
آدریان بولاک کتاب خود را در دو بخش تألیف کرده است؛ بخش نخست درباره مدیریت پروژه و تولید با نگاه راهبردی و عملیاتی و بخش دوم درباره مواد خام و فرایندهایی است که مواد خام را به کتاب تبديل می‌کنند.
مولف در این کتاب به پروژه انتشاراتی، به عنوان فعالیت‌های ویژه نشر نگاه کرده و نوشته است: «در یک پروژه انتشاراتی، فعالیت‌های ویژه شامل تمام فرایند نشر می‌شوند: نقطه آغاز از تالیف، سپس ویرایش، طراحی، چاپ و صحافی، بازاریابی، تبلیغات تا توزیع محصول که هدف نهایی تولید یک کتاب است.»
در بخش نخست کتاب حاضر خوانندگان با طول عمر پروژه و چاپ و نشر نیز آشنا می‌شوند. از منظر بولاک پروژه با امضای قرارداد شروع می‌شود و با معرفی محصول در روز انتشار پایان می‌‌یابد. این مؤلف درباره طول عمر پروژه می‌نویسد: «برای تولید، شروع پروژه براساس چگونگی درگیر شدن در فعالیت‌های نقطه آغاز مثل تالیف، ویرایش، طراحی، ارائه راهکار، اطلاعات و برآورد قیمت متفاوت خواهد بود؛ و پایان آن، تحویل محصول به انبار و پذیرفتن آن است.»
در فصل دوم نویسنده به «مدیریت تولید» پرداخته است. بولاک در ابتدای این فصل به طرح این پرسش پرداخته است که: تولید چه کاری انجام می‌دهد؟ در پاسخ به این پرسش نوشته است: «کار تولید، مدیریت تبدیل درون‌داد به برون‌داد با استفاده از یک مجموعه فرایند است (که معمولاً به‌وسیله تامین‌کنندگان مواد و خدمات ارائه می‌شوند) به‌صورتی که تعداد مورد نیاز از کتاب در زمان مناسب و با کیفیت استاندارد در دسترس قرار گیرد. مدیریت تولید، مثل مدیریت پروژه است: تولید یک کتاب یک پروژه است که باید تعریف شده، برنامه‌ریزی، اجرا، نظارت و کنترل شود و پس از تکمیل شدن، پرونده آن بسته شود. مدیریت تولید وظیفه مدیریت پروژه را برعهده دارد.»
بولاک اعتقاد دارد، برای محصول (کتاب) باید برنامه‌ریزی کرد. از منظر وی، کتاب در شکل خود قابل تشخیص است اما اغلب آنها جدا از جلد و روکش، یکسان به نظر می‌رسند. هر کتاب حاصل مجموعه تصمیم‌های ناشر است. برخی از این تصمیم‌ها توسط انتشارات گرفته می‌شوند و مربوط به محتوای آن و شکل ظاهری صفحات هستند؛ تصمیم‌های دیگر مربوط به چگونگی ظاهر و فیزیک و کیفیت کتاب هستند. اگر چه محتوا، طراحی و ظاهر کتاب به یکدیگر وابسته هستند، اما علاقه واحد تولید عمدتا به ظاهر و کیفیت آن مربوط می‌شود.»
روش برآورد قیمت، از جمله مهمترین مباحث در تولید و چاپ کتاب است. در بخشی با همین عنوان نویسنده به این موضوع پرداخته است. خوانندگان در این بخش با برآورد قیمت از سوی ناشر آشنا می‌شوند و این امر را به‌عنوان یک سرمایه در تعیین هزینه‌های کلی و هزینه‌های هر جلد کتاب را از نظر می‌گذرانند. بولاک دراین‌باره نوشته است:« گاهی اوقات که قیمت واحد کالا بسیار زیاد باشد وسوسه می‌‌شویم تا با افزایش شمارگان آن را کاهش دهیم. البته قیمت واحد کاهش خواهد یافت اما سرمایه‌گذاری افزایش یافته و تعداد نسخه‌های چاپی نیز بالاتر خواهد رفت. اغلب در این موارد ناشران با تعداد زیادی کتاب مواجه می‌شوند که فروش نمی‌رود اما برای تولید آنها هزینه شده است. عاقلانه‌تر این است که با روش مهندسی ارزش و هزینه، قیمت واحد کالا را پایین بیاوریم.»
«اجرای برنامه»، « پیش از چاپ» دو فصل پایانی بخش نخست را تشکیل می‌دهد. در فصل پایانی خواننده با فرایندهایی سروکار دارد که محتوای کار مؤلف را یا به کتاب کاغذی تبدیل می‌کند یا به‌صورت محصول الکترونیک، در قالب‌های قابل استفاده در تلفن‌های همراه، کتابخوانهای الکترونیک و یا صفحات وب در می‌آورد. بولاک، «فرایندها و مواد خام» را عنوان بخش دوم کتاب خود قرار داده است. در این بخش موادخام، چاپ، صحافی در امر تولید کتاب از سوی نویسنده بررسی شده است. بولاک در این بخش خوانندگان را با موادخام تشکیل‌دهنده کتاب از کاغذ تا مسائل محیطی آشنا کرده است.
چاپ افست، دیجیتال، برجسته و گود از جمله انواع چاپ‌هایی است که نویسنده در این بخش به آن اشاره کرده و نوشته است: «ما اکنون به دو راهی مسیر حرکت محتوای تولیدی خود رسیده ایم. می‌توانیم آن را به همین شکل نگه داشته و مسیر دیجیتال را طی کنیم تا ظاهر کار به‌صورت پیکسل بر روی یک مانیتور یا کتابخوان الکترونیک نمایان شود و یا مسیری را در پیش بگیریم که ظاهر کار به شکل چاپ یعنی اثر مرکب و تونر بر روی کاغذ باشد.»
کتاب حاضر در واقع، حاصل تلاش یکی از دست‌اندرکاران صنعت چاپ و نشر جهان است که سال‌ها در زمینه انتشار کتاب‌های باارزش دانشگاهی تلاش کرده است. آدریان بولاک که خود استاد آموزش برنامه‌های نشر در سطح کارشناسی و کارشناسی ارشد است دانشگاه آکسفورد است، سال‌ها مشاور انتشارات این دانشگاه نیز بوده است.
نگاه دقیق نویسنده به تولید کتاب به عنوان یک پروژه از آغاز تا انتها و بررسی مطالعات موردی بر اساس تجربه‌های فردی، تفکر عمیق‌تری را طلب می‌کند. همچنین نگاه تیزبین او به مواد خامئ مورد نیاز و فرآیندهای مختلف چاپ کتاب، می‌تواند کمک شایانی به آگاهی بیشتر ناشران ایرانی برای تولید محصولات خوب و فاخر بکند.
کتاب 247 صفحه‌ای «تولید کتاب؛ از ابتدا تا انتها» با ترجمه محمدحسن فکری، از سوی انتشارات ویژه‌نشر، در شمارگان 1500 نسخه و به قیمت 15 هزار تومان منتشر و راهی بازار کتاب ایران شده است.