گسترش استفاده از فضای مجازی، موجب تسهیل بسیاری از فرایندها و رویدادهای کتاب‌محور شد اما متقابلا این فضا امکان انجام فعالیت‌های غیرقانونی را هم ساده‌تر کرده است. در این فضا نیازی نیست که افراد حتی در محیط فیزیکی اقدام به انتشار غیرقانونی کتاب بکنند، بلکه به سادگی با آپلود نسخه‌های الکترونیک، می‌توانند برای خود منبع درآمد ایجاد کنند. از طرفی، درک غلط از ظرفیت‌های فضای مجازی و تقویت ارزش کتاب‌خوانی در جامعه، موجب افزایش بارگذاری غیرقانونی کتاب در فضای مجازی شده‌است. کارگروه صیانت از حقوق ناشران در اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران بارها انبار کتاب کاغذی که به صورت غیرقانونی شناسایی و پلمب کرده‌است، اما آیا می‌تواند مانع گسترش انتشار نسخه‌های الکترونیک کتاب در فضای مجازی هم بشود؟
 
جعفر همایی، مدیر نشر نی و رئیس کارگروه صیانت معتقد است افرادی که مشتری سایت‌ها و کانال‌های متخلف در فعال در حوزه انتشار غیرقانونی کتاب‌اند، اکثرا کتاب‌خوان‌های حرفه‌ای نیستند و در گروهِ توازنِ موثر، جای نمی‌گیرند، اما به لحاظ تعداد دانلودها، به چرخه نشر لطمه وارد می‌کنند.
 
آیا  کارگروه صیانت از حقوق ناشران، برای جلوگیری از انتشار غیرقانونی فایل کتاب صوتی و الکترونیکی اقدامی انجام داده‌است؟
در این زمینه چندین بار برای قوه قضاییه نامه‌نگاری شده‌ اما اعمال اقدامات قضایی در این حوزه کار ساده‌ای نیست؛ زیرا تعداد افرادی که کتاب آپلود می‌کنند، بسیار بالا است و این افراد در شهرهای مختلف فعالیت می‌کنند. همچنین بخشی از فعالیت آن‌ها در درگاه‌های مجازیِ فیلترشده انجام می‌شود. برخی هم از خارج کشور فعالیت می‌کنند و اساسا این موارد قابل پیگیری نیستند یا اینکه پیگیری قضایی برای آن‌ها فرایندی پرهزینه و زمان‌بر می‌طلبد. فعالیت در فضایی که فیلتر شده‌، به این معنی است که کاربران برای دانلود غیرقانونی کتاب از فیلترشکن استفاده می‌کنند. بنابراین به نظرم پیگیری بارگذاری کتاب الکترونیک و صوتی کار پیچیده‌ای برای اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان یا کارگروه صیانت از حقوق نشر به‌شمار می‌آید.
 
کتاب‌خوان حرفه‌ای دانلود غیرقانونی نمی‌کند
برخی ناشران معتقدند؛ مردم به‌دلیل نداشتن آگاهی درباره تبعات دانلود غیرقانونی کتاب، اقدام به این کار می‌کنند. به گفته ناشران، مردم نمی‌دانند که با این کار حقوق فعالان این حوزه نادیده گرفته می‌شود و عملشان مصداق سرقت است. به‌نظر شما با فرهنگ‌سازی می‌توان مانع ادامه دانلود غیرقانونی کتاب شد؟
با فرهنگ‌سازی نمی‌توان از دانلود غیرقانونی کتاب جلوگیری کرد، اما اگر ابعاد مساله مشخص و به مردم آگاهی‌رسانی بشود که با دانلود غیرقانونی کتاب چه اتفاقی می‌افتد و چه تاثیری بر فعالان حوزه دارد، تا حدی می‌تواند در کاهش دانلود غیرقانونی کتاب تاثیرگذار بود. این یک توصیه اخلاقی است و افراد اخلاق‌مدار، دانلود غیرقانونی نمی‌کنند. برای ما اتفاق افتاده‌است که عده‌ای تماس می‌گیرند و برای دانلود کتابی که در بازار موجود نیست، اجازه گرفته‌اند.

در مقابل، هستند افرادی که بدون توجه به مسائل اخلاقی، کتاب را دانلود می‌کنند. مساله این است افرادی که کتاب را دانلود و روی سیستم ذخیره می‌کنند، اکثرا کتاب‌خوان‌های حرفه‌ای نیستند. مانند افرادی که کتاب را می‌خرند و نمی‌خوانند، این افراد هم کتاب را دانلود می‌کنند و نمی‌خوانند. در حقیقت در گروهِ توازنِ موثر، قلمداد نمی‌شوند، اما به چرخه نشر لطمه وارد می‌کنند.
 
گفتید اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان به تنهایی نمی‌تواند این اقدام را به نتیجه برساند. این درحالی است که برخی از ناشران اعلام کردند که به دلیل بازار ناامن کتاب‌های صوتی و الکترونیک، اقدام به انتشار کتاب در این سبک نکردند. به نظر شما کدام نهاد در چنین وضعیتی باید مساله را پیگیری کند؟
این مساله ارتباط زیادی با قوه قضاییه دارد. سال 90 این مساله را پیگیری کردم؛ زیرا تعدادی از کتاب‌های نشر نی در سایت‌های مختلف بارگذاری شده‌بود. حتی برخی نسخه پی.دی.اف کتاب را می‌فروختند. این مساله را پیگیری کردیم و وکیل گرفتیم که روندی پرهزینه بود. توسط دستگاه قضایی بعد از مدت طولانی دو سال در پنج نقطه از ایران مانند اصفهان و مشهد پرونده‌هایی تشکیل شد. مهم‌ترین مساله در اصفهان بود که فایل پی.دی.اف کتاب را می‌فروخت. چند بار به اصفهان رفتم و به دستگاه قضایی مراجعه کردم. متاسفانه قاضی متوجه این مساله نبود و گفت که این‌ها کتاب شما را تبلیغ می‌کنند! سرآخر از ادامه این روند خسته شدم و رضایت دادم.

باید وقت زیادی صرف پیگیری پرونده‌های قضایی و پرداخت هزینه وکیل بشود. این پرونده‌ها، حقوقی نیست و کیفری است. هزینه وکالت هم بالا است. وقتی پرونده در شهرستان‌ها بررسی می‌شود، وکیل باید به شهرستان برود و هزینه بالایی از جمله تهیه بلیط هواپیما مطرح است. دستگاه قضایی در تمام شهرها ورودی به مساله ندارد. به همین دلیل باید شعبه خاص برای این حوزه تشکیل بشود تا قاضی متوجه مطلب و پیگیری آسان باشد.

در یک وبلاگ بیش از 100 عنوان کتاب از  نشر نی بارگذاری شده‌بود. همچنین آثار چندین ناشر دیگر را هم بارگذاری کرده‌بودند. در نتیجه پیگیری تنها اتفاقی که افتاد، این بود که پلیس فتا وبلاگ را فیلتر کرد، اما با وجود فیلتر، آن فرد به کار خود ادامه داد. سازوکار این سایت به این صورت بود که فرد صاحب آن در خارج از کشور فعالیت و با چند نفر در ایران برای دسترسی به کتاب‌ها همکاری می‌کرد.

پیش از اینکه اقدام به انجام کاری کنیم، باید هزینه، زمان و انرژی را که برایش صرف می‌شود، بسنجیم. در نتیجه، این پیگیری‌ها جایی متوقف می‌شود. در صورتی مقابله با این راه دسترسی امکان‌پذیر است که قوه قضاییه دادگاه‌های رسیدگی ویژه به این مطلب تشکیل بدهد.
 
پیش از این اعلام شده‌بود که شعبه‌ای برای بررسی پرونده‌های قضایی در حوزه نشر فعالیت می‌کند، آیا این کار موجب سهولت رسیدگی به پرونده‌ها نشد؟
دادسرای فرهنگ و رسانه، دادسرای فعالی است و وقتی پرونده را پییگری کردیم، دادگاه تشکیل پرونده داد؛ اما ادامه رسیدگی پرونده به این مساله بستگی دارد که محل فعالیت آن وبلاگ و سایت کجا است، زیرا پرونده را به آن محل ارجاع می‌دهند. برای مثال باید به روستایی در گرگان بروید که فرد آنجا فعالیت می‌کند. برخی از آن‌ها عمدا کار غیرقانونی انجام نمی‌دهند و واقعا متوجه تاثیر آن بر حوزه نشر نیستند. یکی از این افراد کشاورزی بود، کتابی از نشر نی خوانده‌بود و می‌خواست در وبلاگش بارگذاری کند. برای او پرونده قضایی تشکیل شد. او با پدرش به تهران آمد و خواهش کرد که از این زاویه به مساله توجه بشود، در محضر رضایت دادیم.

اخیرا سایتی درست شده بود و کتاب‌ها را بارگذاری می‌کرد. به‌صورت شخصی با او تماس گرفتم، کتاب‌ها را نمی‌فروخت و فقط آپلود می‌کرد. با او مذاکره کردیم که بارگذاری کتاب‌های نایابی که سال‌ها از زمان انتشار آن‌ها گذشته‌است و در بازار پیدا نمی‌شود، اشکالی ندارد، اما از آپلود کتاب‌هایی که در بازار موجود است، خودداری کند. قانع شد و کتاب‌ها را از سایت برداشت. او هزینه زیادی برای راه‌اندازی سایت انجام داده‌بود، کتاب‌دوست بود و فکر می‌کرد اگر سایتی راه‌اندازی کند و کتاب‌ها را به صورت رایگان در دسترس مردم قرار بدهد، می‌تواند به افرادی که به دلیل قیمت کتاب نمی‌توانند کتاب بخوانند، کمک کند و مردم با فرهنگ بشوند. او می‌خواست مشکل دسترسی به کتاب را حل کند.

همه موارد نشان‌دهنده این است که مشکل گسترش کتاب غیرقانونی، مشکلی فرهنگی است. به دلیل عدم آشنایی، افرادی که این کار را می‌کنند و نمی‌دانند که حقوق دیگران را پایمال می‌کنند. رسانه‌های جمعی و عمومی باید این مواد را بررسی کنند تا آگاهی عمومی افزایش بیابد. صرف هزینه برای راه‌اندازی کتابخانه مجازی برای سهولت دسترسی مردم به کتاب و حل مشکلات با این روش، ساده‌اندیشی است.

کارگروه صیانت از حقوق ناشران فقط می‌تواند کتاب‌های موجود و روز ناشران را که به صورت افست غیرقانونی منتشر می‌شود، کتابی که فیزیکی است و مسائل مربوط به آن می‌تواند مورد پیگیری قرار بگیرد، بررسی کند، زیرا با پیگیری مشخص می‌شود که چه کسی و کجا این کار را انجام داده‌است. بیشتر از این امکانش نیست و همچنین اقدام در این حوزه موثر نیست. می‌توان فعالیت گسترده‌ای در این حوزه شروع کرد، اما باید دید تا چه اندازه موثر است و مسائل تا کجا پیگیری می‌شود. حتی در پیگیری کتاب که به‌صورت غیرقانونی و در فرمت کاغذی منتشر شده‌است، با فردی که کنار خیابان کتاب می‌فروخت، برخوردشد. او دستگیر و پرونده برایش تشکیل شد درحالی که کتاب غیرقانونی نمی‌فروخت. بعد از بررسی متوجه شدیم که او فقط کتاب دست دوم می‌فروخت. کیلویی کتاب می‌خرید و به قیمت خیلی ارزان آن را می‌فروخت. وقتی متوجه شدیم که کار غیرقانونی نمی‌کند، پرونده او بسته‌شد.  
 
یعنی هر کدام از پرونده‌ها را باید به‌صورت موردی بررسی کنید؟
هر کدام از آن‌ها یک مورد خاص هستند و با هم فرق می‌کنند، با پیگیری هر کدام در فضای مجازی، باید شرایط اقدام آن‌ها کشف شود. در فیس‌بوک برخی اکانت‌ها کتاب آپلود می‌کنند. وقتی با ادمین آن صفحات ارتباط برقرار می‌کنیم و از آن‌ها می‌خواهیم که کتاب‌ها را از آنجا بردارند، اکثرا این کار را انجام می‌دهند. به همین دلیل این روند اقدامی فرهنگی است و مهم‌ترین فعالیت در این حوزه فرهنگ‌سازی است. افراد باید آگاه شوند که بارگذاری کتاب به صورت رایگان چه لطمه‌ای به نویسنده، ناشر، کتاب‌فروش و افراد فعال در این حوزه وارد می‌کند. همچنین باید نیت تک‌تک افرادی که اقدام به چنین کاری می‌کنند، کشف بشود، چراکه  کار بسیاری از آن‌ها مجرمانه نیست و تصور می‌کنند به فرهنگ کمک می‌کنند. رسیدگی به پرونده‌های انتشار کتاب الکترونیک و صوتی کار پیچیده‌ای است و به سادگی قابل حل نیست.