غول رسانه‌ای برتلزمن آلمان که از صاحبان انتشارات پنگوئن رندوم هاوس است، نوامبر گذشته (آبان- آذر ۹۹) از توافق ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلاری خود با شرکت ویاکام سی بی اس برای خرید انتشارات سایمون اند شوستر خبر داد. برنامه این بود که این دو گروه بزرگ انتشاراتی با هم ادغام شده و سایمون و شوستر همچنان در قالب یک واحد انتشاراتی مستقل به فعالیت خود ادامه دهد، البته به عنوان زیرشاخه‌ای از مجموعه پنگوئن رندوم هاوس.

سازمان ناظر بر رقابت و بازارهای انگلیس (CMA) در تاریخ ۲۲ مارس ۲۰۲۱ (۲ فروردین ۱۴۰۰) اعلام کرد باید این قرارداد را از لحاظ مطابقت با قانون تصدی ۲۰۰۲ بررسی کرده و تعیین کند آیا اجرایی شدن آن رقابت در بازارهای کالا و خدمات انگلیس را به طور ملموس تحت تاثیر قرار می‌دهد یا نه. 

در هفته‌های اخیر چند رسانه از خبر تایید ادغام انتشارات پنگوئن رندوم هاوس و سایمون و شوستر خبر دادند. نتایج تحقیقات سازمان ناظر بر رقابت و بازارهای انگلیس نشان داد انتشارات پنگوئن رندوم هاوس ۳۰ درصد از فروش بازار کتاب را به خود اختصاص می‌دهد و این میزان در مورد انتشارات سایمون و شوستر به تنها ۵ درصد می‌رسد. بنابراین این دو انتشارات با هم رقابت نزدیکی نداشته و همچنین فعالیت آنها پس از ادغام، از طرف سه انتشارات بزرگ هچت، هارپرکالینز، مک‌میلان و طیف وسیعی از انتشارات‌های مستقل، محدود خواهد شد بنابراین خطر چندانی برای بازار کتاب ندارد و قابل اجراست. 

استدلال منتقدان چیست؟ 

منتقدان به این قرارداد می‌گویند پس از ادغام دیگر هیچ شرکت آمریکایی توان رقابت با کمپانی جدید را نخواهد داشت. نویسندگانی که با این شرکت تلفیقی همکاری می‌کنند طیفی از قلم‌به‌دستان شناخته شده از جان گریشام و استفان کینگ تا باراک اوباما و بیل کلینتون را دربرخواهد گرفت و می‌توان ادعا کرد تمام رؤسای جمهوری آمریکا از جیمی کارتر گرفته تا دونالد ترامپ به واسطه این شرکت آثاری را چاپ کرده‌اند. در صورت تایید این ایده، کتاب‌های چاپ شده از بانوان اول دولت‌های آمریکا چون باربارا بوش، هیلاری کلینتون، لورا بوش و میشل اوباما نیز زیر پرچم این مجموعه قرار می‌گیرند.

منتقدان می‌گویند با ادغام سایمون اند شوستر در مجموعه پنگوئن رندوم هاوس یک غول انتشاراتی به وجود می‌آید که یک سوم کتابهای منتشر شده در آمریکا را به خود اختصاص خواهد داد. مشکل فقط سهم بالای این مجموعه از بازار نشر و کتاب نیست. اگر این اتفاق بیفتد، دیگر رقابتی در بین ناشران وجود نخواهد داشت و این به ضرر کارگزاران و نویسندگان خواهد بود؛ وقتی رقابت زیاد باشد، نویسندگان آثارشان را به انتشارات و ویراستاران مختلف نشان می‌دهند و دستشان باز است تا بهترین شرایط و مناسب‌ترین قرارداد را انتخاب کنند. در چنین فضایی اگر چند ناشر به انتشار این اثر علاقه‌مند باشند نماینده ادبی یا نویسنده می‌توانند قیمت کار را بالا برده و پول بیشتری به جیب بزند.

اما حالا که انتشارات سایمون اند شوستر در مجموعه پنگوئن رندوم هاوس ادغام شده، تعداد انتشارات بزرگ آمریکا به چهار مورد تقلیل می‌یابد و این یعنی رقابت کمتر و شانس کمتر برای نویسندگان.

انجمن نویسندگان آمریکا از اولین مخالفان این اقدام بود که با انتشار بیانیه‌ای تاکید کرد این قرارداد ضمن لطمه به رقابت، کار مذاکره کارگزاران و نویسندگان با ناشران را سخت می‌کند و لازم است وزارت دادگستری آمریکا در این مسئله مداخله کند.

نیوزکورپوریشن صاحب انتشارات هارپرکالینز نیز در انتقاد از این قرارداد گفت غول انتشاراتی حاصل با حذف رقابت، ۷۰ درصد بازار کتابهای ادبی و داستانی آمریکا را تصاحب خواهد کرد.

انحصارطلبی یا اتحاد در برابر غولی به نام آمازون؟

فرانکلین فوئر (Franklin Foer) نویسنده و ستون‌نویس آمریکایی در نوشتاری که در این باره در مجله آتلانتیک منتشر کرده به تمام نگرانی‌ها و انتقادات موجود اشاره کرده و یادآور می‌شود ادغام پنگوئن رندوم هاوس و سایمون اند شوستر تهدید بزرگ بازار نشر نیست و تنها تاکتیکی است برای مقابله با انحصارطلبی‌های فزاینده غولی به نام آمازون.

فوئر در آغاز این نوشتار می‌نویسد: ویلیام راجرز دادستان کل دولت دوایت آیزنهاور، سی و چهارمین رئیس‌جمهوری آمریکا، در سال ۱۹۶۰ با خبر شد که گروه انتشاراتی رندوم هاوس قصد دارد انتشارات قدیمی و شناخته شده آلفرد ای. کناف را بخرد. وی که حسابی در این باره نگران شده بود تلفن را برداشت تا از واحد مقابله با انحصار بر بازار بخواهد از انعقاد این قرارداد جلوگیری کند. آن روزها انحصار بر بازار دغدغه اول دولت آمریکا بود و رقابتی بودن بازار نشر و کتاب لازمه حفظ روشن‌فکری و دمکراسی تلقی می‌شد. پس از آن که راجرز مسئله را با منابع خود در میان گذاشت، متوجه شد نتیجه این ادغام شرکتی است که تنها یک درصد از سهام بازار کتاب را تحت کنترل خواهد گرفت بنابراین از متوقف کردن این قرارداد منصرف شد.

تا همین چند وقت پیش، دولت‌های دمکراتیک و جمهوری‌خواه آمریکا در ابطال قراردادی که امروز برای ادغام دو غول بزرگ انتشاراتی ارائه شده، لحظه‌ای تردید نمی‌کردند. اگر سایمون و شوستر به پنگوئن رندوم هاوس بپیوندد، با یک حساب سرانگشتی چاپ حدود یک سوم کل کتابها در آمریکا به انحصار کمپانی حاصل درخواهد آمد. در تئوری، این ادغام آثار و پیامدهای منفی و زیان باری برای بازار کتاب به همراه خواهد داشت و باید جلوی آن گرفته شود؛ نویسندگان از تلفیقی شدن بازار نشر ضرر می‌کنند و خوانندگان هم از ترکش‌های آن در امان نخواهند بود. هرچه رقابت برای امضای قرارداد با نویسندگان کمتر شود، شانس مذاکره و بالا بردن قیمت کمتر می‌شود و دیگر برای نویسندگان صرف نمی‌کند که وقت و انرژی زیادی را به خلق آثار طولانی و مفصل اختصاص دهند. با ادغام انتشارات‌های بزرگ و شکل‌گیری یک هیولای تلفیقی، بازار نشر بیش از هر زمان دیگری متمرکز و شرکتی شده و هدف والای خود را از دست خواهد داد. چرتکه به دستانی که در راس این شرکت‌های بزرگ نشسته‌اند با کتابها مثل یک نوع کالا رفتار خواهند کرد و ناشران دیگر روی نویسندگان و ایده‌های جدید ریسک نمی‌کنند. هیولاهای بازار نشر، مثل صنعت سینما، چاپ داستان‌های دنباله دار از نام‌های شناخته شده را در اولویت کار خود قرار می‌دهند تا سود کنند و از همه بدتر آن که از ترس درگیر شدن با نهادهای ناظر، در انتخاب آثار و نویسندگان جوانب سیاسی را در نظر خواهند گرفت.

با وجود تمام این نگرانی‌ها، ادغام سایمون اند شوستر با پنگوئن رندوم هاوس بزرگترین خطری نیست که صنعت نشر را تهدید می‌کند. این قرارداد واکنشی طبیعی بود به سلطه فزاینده آمازون بر بازار کتاب. ظهور آمازون نابودی گروه انتشاراتی بوردرز (Borders) و کم فروغ شدن بازار کتابفروشی معروف بارنز اند نوبل (Barnes& Noble) را تسریع کرد. اگر فعالیت یک شرکت تلفیقی که احتمالا ۳۳ درصد از کتابهای جدید را منتشر خواهد کرد، نگران کننده است پس باید نسبت به آمازون که در حال حاضر انتشار ۴۹ درصد از کتابهای بازار انحصار دارد، بیشتر نگران بود!

در مواجهه با سلطه فزاینده آمازون، گروه‌های انتشاراتی در جست‌وجوی مامنی امن به هم پیوسته و با هم ادغام می‌شوند. عظمت کمپانی آمازون عامل قدرت و نفوذ نگران کننده بر بازار کتاب شده است. این بزرگترین خرده فروش آنلاین دنیا با صفحه پربازدیدی که دارد، ایمیل‌هایی که برای مشتریان می‌فرستد و کنترلی که روی بخش جست‌وجوی سایت خود دارد، می‌تواند عامل شکست یا موفقیت هر کتابی باشد. گروه‌های انتشاراتی سنتی برای مقابله با این غول آنلاین تمام مدت به دنبال افزایش قدرت و نفود خود بوده‌اند. این گروه‌ها معتقدند تنها با افزایش اندازه خود می‌توانند به پای آمازون برسند و با آن رقابت کنند.

روی کار آمدن دولت جدید در آمریکا شاید فرصتی باشد که سرانجام به انحصار آمازون بر بازار کتاب رسیدگی شود. فرصتی برای تمرکز بر ریشه مشکل. اگرچه گروه‌های انتشاراتی بزرگ و شناخته شده الیگوپولیستی و انحصارطلب هستند اما فعالیت سالم آنها لازمه بقای صنعت نشر است. اگر دولت آمریکا این گروه‌ها را بدون محدود کردن آمازون محدود کند، فرآیند تجمع توجیه ناپذیر قدرت در یک شرکت را تسریع خواهد کرد.

کمپانی آمازون از بحران سال ۲۰۲۰ و سقوط صنعت خرده فروشی برای محکم کردن جای پای خود و ساختن کسب و کاری استفاده کرد که مالک آینده تقریبا هر صنعتی است. تمرکز بر صنعت کتابفروشی اولین قدم آمازون در بازار خرده فروشی بود و نقطه آغاز برنامه‌های این کمپانی برای فتح قله‌های اقتصاد. بنابراین برخورد دولت با فعالیت این غول در صنعت نشر برای ردپای او در دیگر حوزه‌های اقتصاد نیز پیامی خواهد داشت.